Sabtu, 20 Mei 2017

CERKAK

                                                

Cerita cekak yaiku karangan cekak kang awujud prosa. Lumrahe isine kurang saka 1000 tembung kang menehi kesan tunggal kang dominan lan musatake prakara ing salah sawijining tokoh.
Titikane cerkak
1.      Ceritane cekak lumrahe kurang saka 1000 tembung
2.      Diwaca sakeplasan (sekali duduk)
3.      Perkara kang dicritakake mung siji
4.      Cacahe paraga mung sithik
5.      Tokoh kang diceritakake ora nganti owah nasibe
6.      Sipate reka-reka/fiktif
7.      Cerkak Asifat naratif (manut urutan wektu)
Struktur cerita cekak kabentuk saka unsur-unsur ing ngisor iki :

  • Unsur ekstrinsik cerkak yakuwe unsur sing mbangun  sekan njaba, kaya elsaning digawene cerita, sejarah, biografine si pengarang lan liya-liyane.
  • Unsur intrinsik cerkak yakuwe unsur sing mbangun sekang njero kaya tema,alur, penokohan, latar, sudut pandang, amanat, lan basa fifuratif.
Unsure Intrinsik karya sastra (cerkak):
a.       Tema, yaiku inti utawa ide dhasare crita.
b.      Alur/plot, yaiku Pola pangembangan crita kang kabentuk saka hubungan sebab akibat. Lakon crita kaperang dadi bageyan-bageyan:
1)      Pengenalan bab situasi utawa kahanan crita (exposition)
Ing bab iki, pengarang ngenalake para tokoh, nata adegan lan hubungan tokoh-tokohe.
2)      Panjlentrehe kedadeyan (complication)
Ing bab iki, kedadeyan wiwitan kang dadi sumbering masalah kanggo para tokohe.
3)      Nuju ana ing konflik, (rising action)
Ing bab iki, masalahe tokoh kang dialami saya tambah.
4)      Pucuking masalah (turning point)
Klimak crita. Ing baba iki nasib tokohe ditemtokake (kasil orane ngadepi masalah)
5)      Rerampungan (ending)
Nasib-nasibe kang dialami para tokohe wis cetha uga bisa diarani rampung.
c.       Latar, yaiku papan panggonan, hubungan wektu lan lingkungan sosiale saka kedadeyan kang dicritakake ana ing crita.
Latar iku ana 3 jenise:

1)      Latar panggonan, yaiku latar kang dadi papan panggonan nalika kedadeyan ana ing crita iku dicritakake.
Tuladha: ing plataran omahe Agus seneng tenguk-tenguk nyawang kahanan.
2)      Latar wektu,yaiku wektu nalika kadadeyan ana ing crita iku dicritakake.
Tuladha: Dina iki, 27 Desember 2009, ing wengi kutha Jakarta tansah rame. Amerga bengi iki final AFF.
3)      Latar kahanan (suasana), yaiku kahanan lingkungan social nalika kedadeyan ana ing crita iku dicritakake.
Tuladhane: Nalika kebo bule wis cedhak saka papan panggonanku nonton kirab pusaka siji Sura, kahanan tansah anteng, kras sepi, ora ana mobah mosoking angin……(kharisma, hal 44)
d.      Tokoh, yaiku Paraga ing sawijining crita.
e.       Penokohan, yaiku carane pengarang nggambarake lan njlentrehake karakter tokoh ana ing crita. Ana 2 teknik kanggo nggambarake karakter salah sawijining tokoh.
1.      teknik analitik, yaiku karakter/watak tokoh kang dijlentrehake kanthi langsung dening pengarang.
2.      Teknik dramatic
karakter/watak tokoh kang dijlentrehake kanthi penggambaran:

a)   Bab fisik lan tindak tanduke tokoh
b)   Lingkungan kauripan tokoh
c)            Tata basane tokoh
d)            Dalan pikirane tokoh
e)            Dening tokoh liyane

f.       Sudut pandang (point of view) yaiku posisine pengarang nalika ncritakake crita. Posisi pengarang ana 2:
1)      Dadi wong kapisan (orang pertama). Pengarang dadi tokoh lan lakon ana ing crita.
Cirine ana tembung “AKU”.
Tuladha: Aku isih durung percaya menawa dina iki aku bisa lungguh ana ing kursi stadion Olimpico roma…….
2)      Dadi wong katelu (orang ketiga) pengarang dadi pengamat ana ing crita.
Cirine tokoh utamanya menggunakan “NAMA GIYARTI”
Tuladha: Giyarti katon mongkog atine amerga bisa munggah podium menang lomba……

g.       Amanat, yaiku ajaran moral utawa pesen didaktis (mendidik) kang bakal dibabar utawa dijlentrehake pengarang marang wong kang maca.
h.      Gaya basa, basa sing digunakake pangripta ing sajroning carita. Utawa cara khas kang dienggo pangripta kanggo medharake pikiran lan rasa atine. Cara kang khas mau bisa dingerteni liwat ukara utawa tetembungan kang dienggo. Mula gaya basa iku nuwuhake rasa lan reaksi pamaca marang pikiran kang diandharake dening pengarang. Gaya basa ing jagad kasusastran Jawa bisa awujud basa rinengga, pepindhan, bebasan lan majas.
basa kang ana ing crita kang nduweni kagunan kanggo nyiptakake nada utawa kahanan persuasif uga ngrumusake dialog kang bisa ngetokake hubungan lan interaksi tokkoh siji lan sijine.
dengan menggunakan perbandingan, menghidupkan benda mati,melukiskan sesuatu dengan tidak sewajarnya, dan sebagainya. Itulah sebabnya,terkadang dalam karya sastra sering dijumpai kalimat-kalimat khas. Nada padakarya sastra merupakan ekspresi jiwa.
Basa ing cerkak kuwi ana 2 werna,
 Basa Tersirat, inggih punika basa ingkang mbetahaken daya pemahaman ingkang inggil




  AMARGA DOLANAN MERCON

Dina iki dina sing nyenengna kanggo Santi. Saiki yaiku dina pisan pasa. Kanggo Santi, bulan pasa yaiku bulan sing paling istimewa. Saben sawis bukak pasa, Santi lan kanca-kancane lunga menyang masjid kanggo sholat Maghrib berjamaah. Nuli dekne kabeh dolanan neng njaba masjid nunggu kanggo sholat isya dn sholat sunah tarawih.

"Bunda, aku arep lunga menyang masjid dhisik ya, padha kanca-kanca," tembung Santi njaluk izin nang bundanya. "Iya oleh, ati-ati ya, neng dalan. Eling aja dolan petasan yo, kembang geni boleh wae," jawab emboke.

"Becik, Bunda, Santi sanuli eling pesan saka Bunda," jawab Santi karo menehake salam. "Assalamu'alikum," tembung Santi marang bundanya nuli lunga. "Waalaikum'salam," jawab emboke. Santi pun cepet lunga menyang masjid.

Neng masjid ora ana sapa-sapa. "Endi kanca-kanca ya," tembung ati Santi sing terus takon. "Ah, bokmenawa dekne kabeh ana neng warung," tembung Santi lan menuju menyang warung sing cedhak cedhak karo masjid. Jebulna bener, kanca-kanca Santi lagi ana neng warung.

"Hai Santi, koe tak tunggu-tunggu, kok, kowe ora ana?" takon sawong kancane sing nduwe jeneng Sarah. "Apura, mau aku makane alon," tembung Santi. "Ya wis ora apa-apa, awake dhewe dolan petasan ayo," ajak Sarah.

"Aku ora arep ah, tembung Bunda kuwi berbahaya banget," tembung Santi. "Ya wis, yen kowe ora arep, ake ae sing dolan," Sarah ketoe nesu. Akhire, Santi mung ndeleng kanca-kancane dolanan karo lingguh saka kadohan. Rasane ora seneng yen mung linggah-lingguh wae karo ndeleng wong dolanan.

"Kanca-kanca aku arep melon," tembung Santi. Santi mileh kanggo dolanan karo kanca-kancane saka nang linggih dhewen. Dudune Santi wis diwanti-wanti kanggo ora dolanan petasan saka emboke? Santi mengabaikan apa pesan saka emboke.

"Yey apik," tembung Santi. ning, "Ehhhh, auwwwwwwwww," lara Santi. Tangan Santi kena petasan sing tiba. Santi pun nangis. Bokmenawa larane nyat nyut linuwih. Santi diterna menyang omahe saka kanca-kancane.

Sanganti neng omah, embok Santi kaget amarga krungu anake nangis. "Astagfirullah, Santi kowe ngapa?" takon emboke. Santi isih rumangsa lara lan ora teras njawabe, Sarah pun sing njawabe.

"Mau dolanan petasan, lan tangan Santi tatu kena petasan," tembung Sarah. "Apa tembung Bunda, aja dolan petasan," Bunda Santi rodo nesu. "Iya Bunda, apurakne Santi," Santi membak membik. Bokmenawa manut, tangane Santi mestine ora kebledosan mercon.

Ora kaya biasane Pras lan Pandu sing kawentar minangka kanca raket iku meneng-menengan lan katon wis rong dina ora guneman , amarga kuwi Yudha sing bocah anyar pindahan saka kutha nanging uga kerep srawung karo kekarone nyoba nengahi supaya paseduluran ing antarane bocah loro iku ora pedhot. "Pras, aku lihat-lihat wis rong dina iki koq nggak bertegur sapa karo Pandu, memangnya kowe ono masalah ya karo Pandu?" pitakone Yudha nganggo basa jawa sing grothal grathul "ora koq Yud, ora ono apa apa" jawabe Pras singkat "ayolah Pras, ora usah ngapusi ..kalian kan sahabat, kanca kenthel malah kata Bu Guru, pasti ada sesuatu kan mmungkin wae aku bisa bantu" Yudha tetep ora nyerah mbujuki Pras supaya gelem crita "Yud, sebenere pancen aku karo Pandu wis ora sapa aruh rong ndina iki, tapi iki merga kabeh salahe koq, mosok buku diktat sing disilih Pandu ki ngakune wis dibalikke seminggu kepungkur , padahal kenyataane durung mbalik ning aku, nanging Pandu ngodro yen wis dibalikke pas dolan ning omah malah ganti nuduh aku pikun jan nggregetke tenan bocah iku" pungkasane Pras crita dawa "ooo...ngono to Pras, tapi memang nya sudah kamu cari ke tempat lain selain di meja belajarmu Pras, ya siapa tahu bukunya ketlisut dimana gitu?" Yudha nyoba takon kanthi ati-ati "apa kowe ya nuduh aku pikun, lali ndeleh buku ning endi to Yud?" Pras rada muring-muring ditakoni ngono "yo nggak gitu, aku kan cuman nanya...sapa ngerti gitu, ntar aku boleh kan main ke tempatmu, tak nyoba bantu kamu nyari sekalian belajar bareng kaya biasane, piye Pras?" pitakone Yudha "yo gak pa pa sih ,sinau bareng wae ning nggonku Yud" jawabe Pras "iya deh...sip. sampai ketemu ngko sore yo pras" *** Sejam sakdurunge.... "dadi ngono critane Yud, mosok aku ki yo ngapusi to wong cetha cetha aku ki wis mbalikke bukune Pras koq pas aku dolan ning omahe" "ooh gitu critanya Pan..hem mungkin saja Pras lupa lali kalau buku yang kamu pinjam wis mbok balikke yo" ujare Yudha "lagian Pras iku kan lalinan Yud, kowe ngerti dhewe kan muga muga sih bukune pancen ming ketlisut, aku yo dadi ora penak gara-gara buku dhewe dadi meneng menengan ngene, dikirane aku ora njaga amanah to"curhate Pandu maneh "ya sudah kalau gitu, nanti sore kamu ikut aku saja kita sianau bareng seperti biasanya, nanti sambil njelasin masalah ini biar selesai, gimana?" "yo wis aku melu wae Yud, aku yo bakal ngganti bukune yen pancen ora ono" *** sore iku ing omahe Pras "Pandu, aku njaluk ngapura yo jebul buku diktat sing mbok balikke kae pancen wis tak tampa, tapi gara-gara tak nggo sinau bengi-bengi nganti keturon malah tiba ning ngisor dipan, dhek awan tak temu pas resik resik kamar.....maaf yo aku wis nuduh kowe rung mbalikke" Pras ngomong sinambi ndhingkluk nalika Pandu lan Yudha teka ing omahe "wah syukur nek ngono Pras, aku ki yo kepikiran terus, wis ora perlu isin . aku yo njaluk ngapura amarga ngenengke awakmu....kosong kosong yo Pras dhewe tetep kekancan to?" jawabe Pandu "he em ora ming kekancan tapi seduluran" Pras ngomong sinambi ngrangkul pandu "nah gitu donk...kalian kan sahabat baik, sudah seharusnya saling memaafkan dan berbaikan lagi seperti ini" Yudha katon seneng amarga usahane kasil "maturnuwun y Yud...kamu memang baik hati"ujare Pras lan Pandu bebarengan "okeee...sama-sama yuk....sinau bareng e ndang dimulai"

Selengkapnya : http://www.kompasiana.com/iinlho/amarga-salah-paham-cerkak-basa-jawa-ngokoan_550dfddaa33311aa2dba7de1
Ora kaya biasane Pras lan Pandu sing kawentar minangka kanca raket iku meneng-menengan lan katon wis rong dina ora guneman , amarga kuwi Yudha sing bocah anyar pindahan saka kutha nanging uga kerep srawung karo kekarone nyoba nengahi supaya paseduluran ing antarane bocah loro iku ora pedhot. "Pras, aku lihat-lihat wis rong dina iki koq nggak bertegur sapa karo Pandu, memangnya kowe ono masalah ya karo Pandu?" pitakone Yudha nganggo basa jawa sing grothal grathul "ora koq Yud, ora ono apa apa" jawabe Pras singkat "ayolah Pras, ora usah ngapusi ..kalian kan sahabat, kanca kenthel malah kata Bu Guru, pasti ada sesuatu kan mmungkin wae aku bisa bantu" Yudha tetep ora nyerah mbujuki Pras supaya gelem crita "Yud, sebenere pancen aku karo Pandu wis ora sapa aruh rong ndina iki, tapi iki merga kabeh salahe koq, mosok buku diktat sing disilih Pandu ki ngakune wis dibalikke seminggu kepungkur , padahal kenyataane durung mbalik ning aku, nanging Pandu ngodro yen wis dibalikke pas dolan ning omah malah ganti nuduh aku pikun jan nggregetke tenan bocah iku" pungkasane Pras crita dawa "ooo...ngono to Pras, tapi memang nya sudah kamu cari ke tempat lain selain di meja belajarmu Pras, ya siapa tahu bukunya ketlisut dimana gitu?" Yudha nyoba takon kanthi ati-ati "apa kowe ya nuduh aku pikun, lali ndeleh buku ning endi to Yud?" Pras rada muring-muring ditakoni ngono "yo nggak gitu, aku kan cuman nanya...sapa ngerti gitu, ntar aku boleh kan main ke tempatmu, tak nyoba bantu kamu nyari sekalian belajar bareng kaya biasane, piye Pras?" pitakone Yudha "yo gak pa pa sih ,sinau bareng wae ning nggonku Yud" jawabe Pras "iya deh...sip. sampai ketemu ngko sore yo pras" *** Sejam sakdurunge.... "dadi ngono critane Yud, mosok aku ki yo ngapusi to wong cetha cetha aku ki wis mbalikke bukune Pras koq pas aku dolan ning omahe" "ooh gitu critanya Pan..hem mungkin saja Pras lupa lali kalau buku yang kamu pinjam wis mbok balikke yo" ujare Yudha "lagian Pras iku kan lalinan Yud, kowe ngerti dhewe kan muga muga sih bukune pancen ming ketlisut, aku yo dadi ora penak gara-gara buku dhewe dadi meneng menengan ngene, dikirane aku ora njaga amanah to"curhate Pandu maneh "ya sudah kalau gitu, nanti sore kamu ikut aku saja kita sianau bareng seperti biasanya, nanti sambil njelasin masalah ini biar selesai, gimana?" "yo wis aku melu wae Yud, aku yo bakal ngganti bukune yen pancen ora ono" *** sore iku ing omahe Pras "Pandu, aku njaluk ngapura yo jebul buku diktat sing mbok balikke kae pancen wis tak tampa, tapi gara-gara tak nggo sinau bengi-bengi nganti keturon malah tiba ning ngisor dipan, dhek awan tak temu pas resik resik kamar.....maaf yo aku wis nuduh kowe rung mbalikke" Pras ngomong sinambi ndhingkluk nalika Pandu lan Yudha teka ing omahe "wah syukur nek ngono Pras, aku ki yo kepikiran terus, wis ora perlu isin . aku yo njaluk ngapura amarga ngenengke awakmu....kosong kosong yo Pras dhewe tetep kekancan to?" jawabe Pandu "he em ora ming kekancan tapi seduluran" Pras ngomong sinambi ngrangkul pandu "nah gitu donk...kalian kan sahabat baik, sudah seharusnya saling memaafkan dan berbaikan lagi seperti ini" Yudha katon seneng amarga usahane kasil "maturnuwun y Yud...kamu memang baik hati"ujare Pras lan Pandu bebarengan "okeee...sama-sama yuk....sinau bareng e ndang dimulai"

Selengkapnya : http://www.kompasiana.com/iinlho/amarga-salah-paham-cerkak-basa-jawa-ngokoan_550dfddaa33311aa2dba7de1
Ora kaya biasane Pras lan Pandu sing kawentar minangka kanca raket iku meneng-menengan lan katon wis rong dina ora guneman , amarga kuwi Yudha sing bocah anyar pindahan saka kutha nanging uga kerep srawung karo kekarone nyoba nengahi supaya paseduluran ing antarane bocah loro iku ora pedhot. "Pras, aku lihat-lihat wis rong dina iki koq nggak bertegur sapa karo Pandu, memangnya kowe ono masalah ya karo Pandu?" pitakone Yudha nganggo basa jawa sing grothal grathul "ora koq Yud, ora ono apa apa" jawabe Pras singkat "ayolah Pras, ora usah ngapusi ..kalian kan sahabat, kanca kenthel malah kata Bu Guru, pasti ada sesuatu kan mmungkin wae aku bisa bantu" Yudha tetep ora nyerah mbujuki Pras supaya gelem crita "Yud, sebenere pancen aku karo Pandu wis ora sapa aruh rong ndina iki, tapi iki merga kabeh salahe koq, mosok buku diktat sing disilih Pandu ki ngakune wis dibalikke seminggu kepungkur , padahal kenyataane durung mbalik ning aku, nanging Pandu ngodro yen wis dibalikke pas dolan ning omah malah ganti nuduh aku pikun jan nggregetke tenan bocah iku" pungkasane Pras crita dawa "ooo...ngono to Pras, tapi memang nya sudah kamu cari ke tempat lain selain di meja belajarmu Pras, ya siapa tahu bukunya ketlisut dimana gitu?" Yudha nyoba takon kanthi ati-ati "apa kowe ya nuduh aku pikun, lali ndeleh buku ning endi to Yud?" Pras rada muring-muring ditakoni ngono "yo nggak gitu, aku kan cuman nanya...sapa ngerti gitu, ntar aku boleh kan main ke tempatmu, tak nyoba bantu kamu nyari sekalian belajar bareng kaya biasane, piye Pras?" pitakone Yudha "yo gak pa pa sih ,sinau bareng wae ning nggonku Yud" jawabe Pras "iya deh...sip. sampai ketemu ngko sore yo pras" *** Sejam sakdurunge.... "dadi ngono critane Yud, mosok aku ki yo ngapusi to wong cetha cetha aku ki wis mbalikke bukune Pras koq pas aku dolan ning omahe" "ooh gitu critanya Pan..hem mungkin saja Pras lupa lali kalau buku yang kamu pinjam wis mbok balikke yo" ujare Yudha "lagian Pras iku kan lalinan Yud, kowe ngerti dhewe kan muga muga sih bukune pancen ming ketlisut, aku yo dadi ora penak gara-gara buku dhewe dadi meneng menengan ngene, dikirane aku ora njaga amanah to"curhate Pandu maneh "ya sudah kalau gitu, nanti sore kamu ikut aku saja kita sianau bareng seperti biasanya, nanti sambil njelasin masalah ini biar selesai, gimana?" "yo wis aku melu wae Yud, aku yo bakal ngganti bukune yen pancen ora ono" *** sore iku ing omahe Pras "Pandu, aku njaluk ngapura yo jebul buku diktat sing mbok balikke kae pancen wis tak tampa, tapi gara-gara tak nggo sinau bengi-bengi nganti keturon malah tiba ning ngisor dipan, dhek awan tak temu pas resik resik kamar.....maaf yo aku wis nuduh kowe rung mbalikke" Pras ngomong sinambi ndhingkluk nalika Pandu lan Yudha teka ing omahe "wah syukur nek ngono Pras, aku ki yo kepikiran terus, wis ora perlu isin . aku yo njaluk ngapura amarga ngenengke awakmu....kosong kosong yo Pras dhewe tetep kekancan to?" jawabe Pandu "he em ora ming kekancan tapi seduluran" Pras ngomong sinambi ngrangkul pandu "nah gitu donk...kalian kan sahabat baik, sudah seharusnya saling memaafkan dan berbaikan lagi seperti ini" Yudha katon seneng amarga usahane kasil "maturnuwun y Yud...kamu memang baik hati"ujare Pras lan Pandu bebarengan "okeee...sama-sama yuk....sinau bareng e ndang dimulai"

Selengkapnya : http://www.kompasiana.com/iinlho/amarga-salah-paham-cerkak-basa-jawa-ngokoan_550dfddaa33311aa2dba7de1

Tidak ada komentar:

Posting Komentar